Khi nào quản lý được tình trạng bán thuốc kê đơn ? 

Ở Việt Nam, có khoảng hơn 25.000 loại thuốc đang được phân phối (không tính thực phẩm chức năng), trong đó có hơn 40% là thuốc kê đơn, chỉ được bán và cấp phát sau khi có đơn thuốc. Tuy nhiên, việc quản lý và điều chỉnh việc bán thuốc kê đơn vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức.

1. Tình trạng mượn đơn thuốc để mua thuốc điều trị 

Theo báo cáo mới nhất từ Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) về việc triển khai Chỉ thị 23/CT-TTG năm 2018 nhằm tăng cường quản lý kết nối các cơ sở cung ứng thuốc, Bộ Y tế đã ra một quy định cụ thể trong Thông tư 02/2018/TT-BYT. Quy định này yêu cầu các cơ sở cung ứng thuốc phải sử dụng phần mềm quản lý để đảm bảo việc quản lý thuốc được hiệu quả.

Hiện nay, trên toàn quốc có khoảng 68.000 cơ sở bán lẻ thuốc, tất cả đã được kết nối với Hệ thống Dược quốc gia thông qua phần mềm. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức trong việc quản lý bán thuốc kê đơn.

Theo quy định của Thông tư 52/2017/TT-BYT về việc kê đơn thuốc ngoại trú, Bộ Y tế đã đặt ra rõ ràng rằng đơn thuốc ngoại trú chỉ có hiệu lực trong vòng 5 ngày. Lý do là sau thời gian này, tình trạng của bệnh nhân có thể đã thay đổi. Luật Dược và Thông tư 02/2018/TT-BYT cũng có các quy định về việc bán thuốc kê đơn, đặc biệt là đối với các loại thuốc cần phải kê đơn.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại rủi ro khi người dân tự ý mua các loại thuốc cần kê đơn mà không có đơn thuốc, hoặc mua lại nhiều lần vượt quá số lượng đã được ghi trên một đơn thuốc. Điều này đang tạo ra một mối đe dọa ngày càng lớn đối với vấn đề kháng kháng sinh – hiện tượng vi khuẩn có thể kháng cự trước tác động của kháng sinh, gây khó khăn trong việc điều trị các bệnh nhiễm khuẩn.

Để giải quyết vấn đề này, Bộ Y tế đã bắt đầu triển khai một đề án kể từ năm 2019 và đã thực hiện thí điểm thành công vận hành Hệ thống Thông tin quốc gia về quản lý kê đơn thuốc và bán thuốc kê đơn. Điều này nhằm mục đích quản lý hiệu quả hơn việc bán thuốc kê đơn của các bác sĩ.

Đây là một hệ thống tổ chức để nhận và lưu giữ các đơn thuốc điện tử được tạo ra từ phần mềm của các cơ sở khám chữa bệnh. Thông qua người bệnh, các đơn thuốc này được chia sẻ với phần mềm quản lý của cơ sở bán lẻ thuốc. Sau khi thuốc được bán và cấp phát cho người bệnh, phần mềm quản lý của cơ sở bán lẻ thuốc gửi báo cáo về số lượng thuốc đã bán về Hệ thống để lưu trữ.

Khi người bệnh đến các cơ sở bán lẻ thuốc tiếp theo, các cơ sở này sẽ nhận được báo cáo về số lượng thuốc đã được bán từ cơ sở trước đó thông qua kho dữ liệu quốc gia. Điều này giúp tránh được việc bán lại hoặc bán quá số lượng cho một đơn thuốc.

Sau khi quá trình triển khai thí điểm hoàn thành, Bộ Y tế đã ban hành các văn bản pháp lý để quy định rõ việc các cơ sở khám chữa bệnh và bán lẻ thuốc thực hiện việc liên kết với Hệ thống quốc gia để quản lý kê đơn thuốc và bán thuốc kê đơn theo đúng quy trình.

2. Số đơn thuốc liên thông trên hệ thống dược quốc gia còn rất chậm 

Hệ thống Thông tin quốc gia về quản lý kê đơn thuốc và bán thuốc theo đơn đã được Bộ Y tế hoàn thiện quy trình xác lập tài sản công sở hữu toàn dân để triển khai vào thực tế. Quá trình liên kết đơn thuốc điện tử với Hệ thống này không đòi hỏi các cơ sở y tế, nhà thuốc và người dân phải chi trả bất kỳ chi phí đầu tư nào. Đồng thời, việc triển khai này cũng không gây ảnh hưởng đến quá trình khám chữa bệnh và cung cấp thuốc.

Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, theo dữ liệu mới nhất từ Hệ thống, các cơ sở y tế đã liên kết trung bình từ 700.000 đến vài triệu đơn thuốc từ tháng 1/2023 đến nay. Tính tổng trên cả nước, số đơn thuốc đã được liên kết trên Hệ thống là khoảng hơn 40 triệu đơn. Tuy nhiên, ước tính cho thấy, hàng năm, các cơ sở y tế trên toàn quốc đều kê khoảng 400-500 triệu đơn thuốc (bao gồm cả cơ sở y tế công lập và tư nhân).

Với số liệu này, có thể thấy rằng số đơn thuốc điện tử đã được cập nhật trên Hệ thống trong nửa năm gần đây vẫn còn khá ít, chỉ chiếm khoảng 20% so với số đơn thực tế, chủ yếu tập trung từ các bệnh viện công lập hạng 3 trở lên.

Một số thống kê cũng cho thấy rằng, Việt Nam có hơn 60.000 cơ sở khám chữa bệnh, bao gồm cả cơ sở công lập và tư nhân. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, chỉ có khoảng 12.000 cơ sở đã thực hiện liên kết đơn thuốc trên Hệ thống, chiếm gần 1/3 tổng số cơ sở khám chữa bệnh hiện nay.

Rất nhiều cơ sở khám chữa bệnh tư nhân và các cơ sở bán lẻ thuốc trên địa bàn tại nhiều địa phương vẫn chưa biết hoặc “cố tính” chưa biết việc kê đơn điện tử và bán thuốc kê đơn thuốc điện tử.

Theo quy định của Khoản 3, Điều 1 trong Thông tư 04/2022/TT-BYT về lộ trình triển khai kê đơn thuốc bằng hình thức điện tử, trước ngày 31/12/2022, các bệnh viện từ hạng 3 trở lên phải bắt đầu triển khai kê đơn thuốc điện tử. Trước ngày 30/6/2023, sẽ áp dụng với các cơ sở khám chữa bệnh khác. 

Quy định về xử phạt trong lĩnh vực này đã được nêu rõ tại Khoản 1, Điều 40 của Nghị định 117/2020/NĐ-CP. Tuy nhiên, do chưa có ai bị "thổi phạt", nên các cơ sở khám chữa bệnh và cơ sở bán lẻ thuốc vẫn chưa thực hiện một cách đầy đủ.

Theo Bộ Y tế, việc triển khai hệ thống khép kín trên toàn quốc đối với đơn thuốc điện tử sẽ giúp ngăn chặn việc mua thuốc tràn lan, góp phần giảm thiểu nguy cơ đối với sức khỏe của người dân và tiến tới mục tiêu bệnh viện không giấy tờ.

Để triển khai quản lý kê đơn thuốc và bán thuốc kê đơn, và thực hiện đúng chỉ đạo của Đảng và Chính phủ, nhiều chuyên gia y tế đề xuất cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn từ cơ quan quản lý nhà nước. Điều này sẽ giúp Hệ thống thực sự trở nên hiệu quả hơn trong cuộc sống, đồng thời nâng cao chất lượng sức khỏe cho người dân và ngăn chặn tình trạng nhờn thuốc đang diễn ra ngày càng đáng lo ngại.